Algemene ontwikkelingen

In dit onderdeel zijn de algemene ontwikkelingen beschreven welke van invloed zijn op het financieel perspectief van de gemeente Dantumadiel. Sommige van deze ontwikkelingen hebben een direct (financieel) effect. Andere ontwikkelingen hebben een indirect effect op het perspectief van de gemeente.

De algemene ontwikkelingen met een financieel effect op het perspectief van de gemeente zijn veelal autonoom van aard. Dit betekent dat er geen keuze hoeft te worden gemaakt, deze ontwikkelingen komen hoe dan ook op de gemeente af. In de tabel hieronder zijn de financiële effecten van de algemene ontwikkelingen weergegeven.

Effect op begrotingsresultaat

Onder het onderdeel Financieel perspectief worden alle effecten uit deze perspectiefnota samengevat.

De gemeenteraad heeft op 8 mei 2025 het definitieve (financieel) scenario voor het MFC Feanwâlden vastgesteld. Dit betekent dat er een MFC met nieuwbouw sporthal gerealiseerd wordt. Het MFC moet plaats bieden aan (twee) scholen, kinderopvang, sport en ontmoeten.  Indien (financieel) mogelijk wordt er tevens een steunpunt van de bibliotheek gerealiseerd. 

Op basis van het raadsbesluit is de aanbesteding van de architect in mei 2025 gestart en deze procedure loopt op dit moment nog. De verwachting is dat er eind 2025 een architect en daarmee een schetsontwerp is geselecteerd. Realisatie van het gehele project staat halverwege 2028 in de planning. 

Het raadsbesluit van 8 mei 2025 is financieel verwerkt in de meerjarenbegroting en is daarmee integraal verwerkt in de cijfers in deze Perspectiefnota.

De meicirculaire is 28 mei 2025 verschenen. Deze circulaire bevat informatie over demping terugval in het gemeentefonds, tekorten in het budget voor jeugdzorg en de actualisatie van het volume accres en LPO accres gebaseerd op de actuele raming van het Centraal Planbureau (CEP 2025). De mutatie ten opzichte van de decembercirculaire 2024 wordt voornamelijk veroorzaakt door de volgende onderdelen:

Accresontwikkeling (2026: € 525.000 voordelig)
Het volume accres is voor de uitkeringsjaren 2026 en verder bijgesteld op basis van het 8-jaars historische gemiddelde  van het bruto binnenlands product uit de Macro Economische Verkenning. Het LPO accres is voor de uitkeringsjaren 2025 en verder bijgesteld op basis van het prijs bbp uit het Centraal economisch plan 2025 van het Centraal Planbureau.

Nominale ontwikkeling (2026: € 1.168.000 voordelig)
De gemeente Dantumadiel raamt de begroting tegen constante prijzen. Dat betekent dat we hetzelfde prijspeil hanteren voor alle begrotingsjaren. Bij de meicirculaire worden de inkomsten vanuit het gemeentefonds voor huidig jaar+1 en verder bijgesteld naar het prijspeil van huidig jaar+1. Ditzelfde doen we met de baten en lasten in de Perspectiefnota. We noemen dit ook wel de inflatiecorrectie. 

Ontwikkeling uitkeringsbasis (2026: € 729.000 voordelig)
De uitkeringsbasis stijgt als gevolg van ontwikkeling van de hoeveelheden van de verdeelmaatstaven van de Algemene uitkering. Deze stijging bevat enerzijds een stijging van de hoeveelheden van de gemeente. Het betreft voornamelijk de de hoeveelheden van de verdeelmaatstaven huishoudens met een laag inkomen met drempel, laag opleidingsniveau met drempel en kernen. Anderzijds is er sprake van een hogere uitkeringsfactor, de factor waarmee de uitkeringsbasis wordt vermenigvuldigd.

Demping terugval gemeentefonds (2026: € 515.000 voordelig)
Er worden vanaf 2026 en verder structureel middelen beschikbaar gesteld voor de terugval in het gemeentefonds.

Tekorten jeugdzorg voor rekening Rijk (2026: € 540.000 voordelig)
De deskundigencommissie Van Ark adviseert om het tekort in het budget voor jeugdzorg in gelijke delen te verdelen over Rijk en gemeente. De gemeente ontvangt hiervoor vanaf 2025 structureel middelen van het Rijk.

Groeipad maatregelen Hervormingsagenda (2026: € 641.000 voordelig)
Het ingroeipad van de maatregelen van de Hervormingsagenda wordt verzacht. Hiervoor worden in 2026 en 2027 middelen beschikbaar gesteld. De volledige besparing van de Hervormingsagenda wordt in 2028 gerealiseerd.

Hervormingsagenda Jeugd (2026: € 429.000 voordelig)
Deze post betreft het overboeken van op de Aanvullende Post gereserveerde middelen voor de Hervormingsagenda Jeugd. De stelpost Nog te ontvangen rijksbijdrage Jeugdzorg die hiervoor geraamd stond vervalt hiermee. 

Integratie uitkering Participatie (2026: € 277.000 voordelig)
De integratie uitkering Participatie wordt structureel verhoogd. Deze bijstelling betreft een correctie voor hogere lonen en prijzen, het afschaffen Lage Inkomensvoordeel (LIV) en de rijksbijdrage sociale infrastructuur. Deze gelden worden volgens afspraak geoormerkt (voor Dokwurk).

Stelpost ruimte onder BCF (2026: € 253.000 voordelig)
Het btw-compensatiefonds (BCF) is opgericht om btw weg te nemen als factor in de afweging van decentrale overheden tussen uitbesteden en inbesteden. Decentrale overheden kunnen betaalde btw terugvragen bij het BCF. Jaarlijks blijft er geld over in het BCF. Deze middelen worden jaarlijks bij de septembercirculaire verdeeld over de gemeenten. De toezichthouder (provincie) adviseert om een stelpost op te nemen voor 100% van deze uitkering. Aangezien de ruimte onder het BCF jaarlijks afneemt is er voor gekozen om de uitkering voor 75% op te nemen als stelpost.

Eigen bijdrage Jeugdzorg en Sturen op trajectduur Jeugdzorg (2028: € -, 2029: € -)
In de meicirculaire is vanaf 2028 sprake van een korting op de middelen voor Jeugdzorg. Deze korting is door het Rijk opgenomen omdat er vanaf 2028 sprake is van een eigen bijdrage op Jeugdzorg en er wordt gestuurd op trajectduur. Het Rijk verwacht dat dit voor de gemeente respectievelijk extra baten en lagere lasten oplevert. De extra baten uit de eigen bijdrage Jeugdzorg en de besparing als gevolg van het sturen op trajectduur worden opgenomen in onze begroting als stelpost (circa €400.000). De toezichthouder (provincie) acht het aannemelijk dat dit gerealiseerd kan worden en kan zich daarom vinden in het budgetneutraal verwerken van deze wijzigingen.

Per 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. Inmiddels werken we ruim een jaar met de nieuwe wet en hebben we veel ervaring opgedaan. Binnen de organisatie wordt op vele fronten gewerkt aan de verdere implementatie van de verschillende onderdelen van de Omgevingswet. Zo wordt er gewerkt aan de Omgevingsvisie, het Omgevingsplan, participatiebeleid en vele andere onderdelen. Zo moet het definitieve Omgevingsplan eind 2031 klaar zijn. Middels de trajectgroep Omgevingswet en raadsinformatieavonden betrekken we raad bij de totstandkoming van de verschillende onderdelen en informeren we de raad inhoudelijk en over de voortgang van de verschillende onderdelen. 

De financiële gevolgen van de implementatie van de Omgevingswet zijn voor de komende jaren (t/m 2027) in kaart gebracht. De raad heeft in haar vergadering van 27 maart 2024 middelen beschikbaar gesteld voor de verdere implementatie van de Omgevingswet. Dit betreft een bedrag van €1,7 miljoen voor de periode 2024 t/m 2027.

Huisvesting
De raad heeft in februari besloten om een verbouwscenario “25 jaar levensduurverlenging” en een verbouwscenario “10 jaar groot onderhoud” voor het huidige gemeentehuis uit te werken. De raad heeft tevens besloten om de maximaal verwachte financiële impact van dit besluit vanaf 2028 te verwerken in de meerjarenbegroting door middel van het opnemen van een stelpost van € 300.000. Eind dit jaar wordt het voorstel met de uitgewerkte scenario’s aan de raad aangeboden.  

Formatie - Project Dantumadiel 2027
In 2025 is gestart met het project Dantumadiel 2027. Een project welke de organisatie handvaten moet gaan geven om te komen tot een operationele organisatie op basis van het vastgestelde (structurele) formatieontwerp. In de periode 2024-2026 maakt de organisatie gebruik van tijdelijke extra formatie om de aanwezige frictie, ten gevolge van de start, het hoofd te kunnen bieden. Dit proces om te downsizen is best complex omdat de organisatie gebouwd is op verschillende aannames (aantal cliënten, areaal en kwaliteitsniveaus welke in de praktijk soms afwijken van de aanname). Tevens blijkt de inrichting van werkprocessen een duidelijke relatie met de omvang van de organisatie te hebben. Het project Dantumadiel 2027 zal ondersteuning geven aan dit proces door onder meer een vergelijking aan te gaan met een aantal referentiegemeenten. Belangrijk is dat autonome ontwikkelingen op diverse beleidsterreinen ook een autonome besluitvorming gaan krijgen. Dantumadiel 2027 kent het takenpakket van 1 januari 2024 als uitgangspunt.

ICT/Informatievoorziening
In het eerste kwartaal is een actuele visie op het gebied van informatievoorziening vastgesteld: het Informatieplan 2025-2028. Dit informatieplan geeft richting over hoe onze informatiepositie zich de komende 3 jaar moet gaan ontwikkelen, hoe de informatievoorziening daarbij moet aansluiten en vormt de basis om mee aan de slag gaan.  Doel is om een wendbare, veilige en betrouwbare informatievoorziening te bouwen.
De uitgangspunten die ten grondslag liggen aan het informatieplan zijn:

• De mens centraal, techniek volgt
• Alles wat we doen, bekijken we vanuit het perspectief van onze inwoners
• Vernieuwen daar waar dit leidt tot toegevoegde waarde
• We lossen vraagstukken integraal op

Voor de uitvoering van het plan zijn vier verandersporen vastgesteld:

1. Dienstverlening dichtbij: We bieden onze producten en diensten digitaal aan en sturen op het gebruik ervan. We zorgen dat er een vangnet is voor mensen die daar niet in mee kunnen komen.
2. Wettelijke opgaven: We gebruiken wetgeving als aanjager om vergaand te digitaliseren, onze informatiehuishouding op orde brengen en om op een (informatie)veilige manier te werken.
3. Vertrouwen in verandering: In de snel veranderende digitale informatiesamenleving moeten we ons blijven ontwikkelen.  We zorgen voor een moderne werkplek en continue scholing.
4. Daadkracht door data: We gaan data gebruiken voor goede sturing, analyse en voorspellingen. en data voor ons laten werken door slimme toepassingen in te zetten.

En dit alles willen we realiseren vanuit een basis die op orde is en blijft.

Vanuit het plan is ook financieel gekeken welke uitgaven nodig zijn om realisatie in de komende jaren mogelijk te maken. Hiervoor zijn o.a. investeringen nodig in digitale (burger)portalen,  een nieuwe werkomgeving, implementatie van de WMEBV, en data-analyse.  De gemeenteraad heeft reeds incidentele (€ 450.000) en structurele middelen (€ 130.000) beschikbaar gesteld voor  de doorontwikkeling van de informatievoorziening. Het College wil deze middelen inzetten voor uitvoering van het informatieplan en vraagt daarnaast extra middelen. Deze extra middelen zijn opgenomen in deze perspectiefnota.

Gemeentelijke belastingen
In deze perspectiefnota zijn de inkomsten vanuit de gemeentelijke belastingen verhoogd met de verwachte inflatie (hicp) voor 2026 uit het Centraal Economisch Plan 2025.

Autonome (prijs)ontwikkeling
Na een periode van hoge inflatie en hoge loonstijgingen is de verwachting  dat de (prijs)stijgingen in 2026 enigszins normaliseren. Desalniettemin is het belangrijk om de huidige Begroting 2025 bij te stellen naar het prijsniveau van 2026. Het uitgangspunt voor het bijstellen van zowel de baten als de lasten is indexatie middels de geharmoniseerde consumentenprijsindex (hicp). Voor de bijstelling van loonkosten wordt de Loonvoet sector overheid gehanteerd. Beide prijsindicatoren zijn afkomstig uit het Centraal Economisch Plan 2025 (CEP 2025) van het Centraal Planbureau (CPB). Daar waar er sprake is van vaste kosten of afspraken die niet meebewegen met de inflatie wordt geen bijstelling gedaan naar het prijsniveau. Te denken valt aan vastgestelde subsidies of vastgestelde budgetten waarbij reeds rekening is gehouden met inflatie.

Bij de indexatie van de lonen in de Perspectiefnota 2026-2029 is vastgesteld dat de indexatie in de Perspectiefnota 2025-2028 onvolledig was. Boven op de bijstelling voor 2026 is daarom een correctie meegenomen ten opzichte van de Perspectiefnota van vorig jaar.

Onder de autonome ontwikkelingen zijn ook de meest recente inzichten rondom de begrotingen die ten grondslag liggen aan de gemeentelijke bijdragen aan verbonden partijen verwerkt.

In beginsel worden de kapitaallasten (afschrijvingen en rente) van nieuwe investeringen doorgerekend op basis van de actuele omgslagrente (0,6%). De investering in MFC Feanwâlden daarentegen is doorgerekend op basis van de destijds actuele rente (3,4%). Dit is gedaan omdat voor deze grote investering kapitaal moet worden aangetrokken tegen een actuele rente. Omdat de rente waarmee de benodigde investering voor het MFC Feanwâlden is doorgerekend (3,4%) nauwelijks afwijkt van de actuele rente per april 2025 (3,5%) is deze niet opnieuw doorgerekend. Voor de overige reeds toegekende investeringskredieten wordt verondersteld dat deze uit de beschikbare liquide middelen gefinancierd kunnen worden (en dat bijstelling van de verwachte rentelast niet nodig is). Op deze wijze is de begroting 2026 robuust ten aanzien van het risico van oplopende rentes op langlopende leningen.

Bij de start van de nieuwe organisatie in 2024 werd het sociaal domein geconfronteerd met een hoge werkdruk en oplopende wachtlijsten. De raad heeft als reactie daarop in maart 2024 middelen beschikbaar gesteld voor een Plan van Aanpak om tot een duurzame inrichting en organisatie van het sociaal domein te komen. Dit plan is inmiddels uitgevoerd. Daarvoor zijn onder andere alle relevante werkprocessen doorgelicht en voorzien van verbeterplannen. Daarnaast is inzichtelijk gemaakt welke formatie nodig is als uitgegaan wordt van bestaand beleid. Definitieve keuzes over de dienstverlening en de daarbij behorende formatie kunnen echter pas worden gemaakt in relatie tot het programma Dantumadiel 2027 (wat gaat over de totale organisatie van Dantumadiel). Om te voorkomen dat de dienstverlening aan inwoners in het gedrang komt is het nodig om vooruitlopend op definitieve besluiten in 2025 en 2026 tijdelijk extra formatie in te zetten.  

Het meest recente IHP van de gemeente dateert uit 2019. In het nieuwe (nog vast te stellen) IHP is voor de periode 2025-2029 de vervangende nieuwbouw/renovatie in Feanwâlden opgenomen. Voor het MFC in Feanwâlden heeft uw raad onlangs de scope (inclusief budget) vastgesteld. Naast het project MFC Feanwâlden is er vervangende nieuwbouw/renovatie nodig in Wâlterswâld en Broeksterwâld. Het concept IHP zal in de tweede helft van 2025 ter besluitvorming aan de gemeenteraad worden voorgelegd. 

De huidige beleidsplannen (wegen, gebouwen, groen, kunstwerken, straatverlichting en water) zijn vastgesteld in 2021 voor de periode 2022-2026. Tevens is er in 2021 een nieuw Gemeentelijk Rioleringsplan (GRP) vastgesteld voor dezelfde periode. Op dit moment vinden de voorbereidingen plaats voor het opstellen van een nieuw beleidsplan kapitaalgoederenbeheer. Dit nieuwe beleidsplan zal in 2026 aan de (nieuwe) raad ter besluitvorming worden aangeboden.